Om het begrip werkstress hangt vaak een sfeer van zwakte en vaagheid. Is het geen aanstellerij? Voorbehouden aan de geitenwollensokken-hulpverlening? Laten we werktress eens uit die sfeer halen en concretiseren: stress is namelijk gewoon een fysiek systeem dat niet goed werkt.

Ons autonome zenuwstelsel bevat een stresssysteem met een gaspedaal (de sympathicus) en een rem (de parasympathicus); zolang deze structureel in balans zijn is er niks aan de hand. Mensen kunnen zelfs flink en lang gas geven, áls ze ook maar remmen. Wordt er langere tijd extra gegast maar niet extra geremd - bijvoorbeeld bij een reorganisatie of een zieke collega - dan gaat de rem steeds slechter functioneren (use it or loose it). En ontstaat wat we noemen een ‘hersteltekort’. Stress dus, vaak met vermoeidheid als eerste fase. Mensen gaan kwalitatief en kwantitatief minder functioneren en kunnen uiteindelijk ziek worden. Niet fijn voor henzelf, maar natuurlijk ook niet voor de organisatie.

Wat kan een een organisatie doen om werkstress te voorkomen of aan te pakken?

Het hersteltekort kan gesignaleerd worden met vragenlijstonderzoek. De Vragenlijst Beleving en Beoordeling van de Arbeid (VBBA) is hiervoor het meest betrouwbaar én voldoet aan de kwaliteitseisen van de Arbeidsinspectie. Binnen de VBBA geeft de score ‘herstel na het werk’ met zes onderliggende vragen de herstelbehoefte van mensen aan: de hoogte van deze score (ten opzichte van bijvoorbeeld de eigen sector of een eerder onderzoek bij de eigen organisatie) vormt een goed signaal voor werkstress. Uiteraard kan stress ook ontstaan door privé oorzaken, maar over het algemeen zal het percentage mensen met privéproblematiek niet per organisatie verschillen.

Stel dat ‘herstel na het werk’ inderdaad ongunstig scoort ten opzichte van de eigen sector. Aan welke knoppen kan de organisatie dan het beste draaien om oorzaken in de werksituatie aan te pakken? Met andere woorden: welke belasting heeft de grootste impact op ‘herstel na het werk’? Dit kan inzichtelijk gemaakt worden door de samenhang tussen oorzaken en gevolgen te meten. Zo zie je gelijk welke oorzaken in het werk aangepakt kunnen worden om het herstel na het werk te verbeteren en dus de werkstress te verminderen.

Uit een onderzoek dat ik laatst heb begeleid bij tien woningcorporaties, bleken twee factoren bij te dragen aan de belastbaarheid van de medewerkers: 1) inzicht geven in het belang van herstel en de manieren waarop herstel in de praktijk kan plaatsvinden en 2) het daadwerkelijk uitvoeren van herstelactiviteiten thuis en op het werk. Dit leidde tot gunstigere scores op ‘herstel na het werk’. Meer dan bijvoorbeeld beweging en gezonder eten.

Voorlichting en workshops zijn dan ook een goede manier om de stressbestendigheid van mensen te verhogen. Of organiseer eens een lunchmarkt waar mensen allerlei tools kunnen ophalen, bespreken en uitproberen. Voor een geslaagde gedragsverandering is het immers raadzaam om de boodschap op verschillende manieren over te brengen. Een markt, waar bezoekers kunnen kiezen voor een gesprek, een workshop, biofeedback, schriftelijke informatie, of fysieke beleving geeft voor ieder wat wils. Wat breng je dan aan de orde op zo’n markt?

Bijvoorbeeld:

• plak elke bezoeker een biodot-sticker op. De biodot geeft aan of je energie aan het uitgeven of opbouwen bent, door van kleur te veranderen. Een goede manier om te monitoren wat maakt dat jouw stresssysteem op de gaspedaal of rem drukt;
• het verband tussen slaap en herstel & manieren om kwalitatief en kwantitatief beter te slapen
• herkenning van de eigen éérste stresssignalen, zodat je kunt ingrijpen voordat je omvalt
• manieren om het aantal prikkels te verlagen, zoals focussen op 1 taak tegelijk - en mindfulnessoefeningen om dit te leren
• het belang van vaak & kort pauzeren.

Je wilt als organisatie natuurlijk weten wat de aanpak heeft opgeleverd. Is de werkstress verminderd, de score van ‘herstel na het werk’ verbeterd? Hiervoor kan het vragenlijstonderzoek in zijn geheel herhaald worden, of gekozen worden voor een klein zelf uit te zetten Pulse onderzoek. Vergeet vooral niet de resultaten en een eventuele vervolgaanpak te delen met alle collega’s!