11 juni 2020
Leestijd: 10 minuten
Effect coronacrisis op medewerkers: alle onderzoeksresultaten op een rij
11 juni 2020
Leestijd: 10 minuten
Effect coronacrisis op medewerkers: alle onderzoeksresultaten op een rij
Voor wetenschappers biedt de coronacrisis veel kansen voor interessant onderzoek. Wat zijn de positieve en negatieve aspecten van thuiswerken? Wat is het effect op geluk? Welke leiderschapsstijl is het meest effectief bij thuiswerken? Hoe verdelen partners de extra zorgtaken? Wat is het effect van COVID-19 op verpleegkundigen en verzorgenden? Waar we normaliter minstens een jaar moeten wachten op resultaten van dergelijk onderzoek, wordt er nu binnen een maand al gepubliceerd.
In dit artikel zetten we de resultaten op een rij plus de relevantie voor de dagelijkse praktijk.
Welbevinden van medewerkers tijdens de crisis
TNO begon eind maart met de app How Am I om het welbevinden van werkend Nederland gedurende de crisis te monitoren. Ruim 800 hoogopgeleiden uit diverse sectoren vullen regelmatig de vragenlijst in. Wekelijks wordt een blog geschreven met adviezen voor werknemers én werkgevers om zo goed mogelijk te blijven functioneren in deze crisis. Enkele bevindingen:
- Begin mei vielen de stressniveaus behoorlijk mee. Er waren geen tekenen van oplopende vermoeidheid naar mate de ‘lockdown’ langer duurt. Wel zijn er grote verschillen. Medewerkers met zorgtaken thuis zijn minder productief en creatief, hebben minder energie, ervaren meer stress en maken zich meer zorgen over hun baan. Medewerkers zonder zorgtaken ondervinden geen negatieve gevolgen.
- Positieve aspecten van het thuiswerken zijn er ook: meer tijd voor huisgenoten, meer saamhorigheid, vernieuwing in manieren van contact en minder reistijd.
Nederlanders zijn minder gelukkig
De 1e meting van de Erasmus Happiness Economics Research Organisation (EHERO), het geluksinstituut van de Erasmus Universiteit Rotterdam, liet eind maart een geluksdaling zien. De geluksdaling is het grootst onder mensen met inwonende kinderen en mensen met inkomensonzekerheid (met name ZZP-ers en mensen met een tijdelijk of nulurencontract). De steekproef van 1000 inwoners is nog niet representatief voor de Nederlandse bevolking.
Wie lijdt het meest onder de crisis?
Universiteit van Tilburg en CentERData constateren dat de impact van de coronacrisis voor lager opgeleiden veel groter is. Eind maart vulden ruim 5.000 respondenten een vragenlijst in over veranderingen in werkpatronen vanwege de aangescherpte coronamaatregelen. Lager opgeleiden werken vaker in beroepen waarbij thuiswerken niet mogelijk is. Denk aan de transportsector, detailhandel of catering. Zij werkten 20% minder uur per week en hebben een groter risico op verlies van hun baan.
De groep middelbaar en lager opgeleiden die in vitale beroepen werkt, zoals in de zorg of in supermarkten, hebben juist een grote werkzekerheid, maar lopen meer risico op besmetting.
De groep middelbaar en lager opgeleiden die in vitale beroepen werkt, zoals in de zorg of in supermarkten, hebben juist een grote werkzekerheid, maar lopen meer risico op besmetting.
Welke leiderschapsstijl is het meest effectief in deze tijd?
Het lectoraat Duurzaam HRM van de Hanzehogeschool deed Europees onderzoek naar de bijdrage van thuiswerken aan de kwaliteit van werk, leven en welbevinden. Men concludeert dat leiderschap belangrijker lijkt voor het welbevinden dan de arbeidsomstandigheden thuis. De vereisten voor digitaal leiderschap zijn het bieden van een doel/focus, ondersteuning op afstand en het bevorderen van de autonomie van de werkenden. Daarnaast is er behoefte aan duidelijke regels voor communicatie en processen.
Een eerste conclusie van de onderzoekers: om succesvol te leven en werken onder de omstandigheden van de pandemie blijken een goede zelforganisatie, autonomie en goede technische middelen cruciaal. Ook duidelijk leiderschap en sociale ondersteuning van het team blijken heel belangrijk mits deze geen afbreuk doen aan de autonomie bij het thuiswerken.
Een eerste conclusie van de onderzoekers: om succesvol te leven en werken onder de omstandigheden van de pandemie blijken een goede zelforganisatie, autonomie en goede technische middelen cruciaal. Ook duidelijk leiderschap en sociale ondersteuning van het team blijken heel belangrijk mits deze geen afbreuk doen aan de autonomie bij het thuiswerken.
Effecten van coronacrisis op werksituatie en reisgedrag
Het Kennisinsituut voor Mobiliteitsbeleid heeft eind maart onderzoek gedaan onder een representatieve steekproef van 2500 panelleden:
• Het aandeel mensen dat op een gemiddelde dag niet naar buiten gaat is toegenomen van 20% naar 50%. Mensen lopen vaker en rondje wandelen of fietsen is gestegen van 7% naar 25% van alle verplaatsingen.
• De thuiswerkers waren overwegend positief. Een kwart van de thuiswerkers verwacht ook ná de coronacrisis vaker thuis te werken en op afstand te vergaderen.
• Er zijn grote verschillen. In de sector Onderwijs & Wetenschap is men ongeveer evenveel gaan thuiswerken, maar zijn de ervaringen en toekomstverwachtingen juist minder positief.
• Het aandeel mensen dat op een gemiddelde dag niet naar buiten gaat is toegenomen van 20% naar 50%. Mensen lopen vaker en rondje wandelen of fietsen is gestegen van 7% naar 25% van alle verplaatsingen.
• De thuiswerkers waren overwegend positief. Een kwart van de thuiswerkers verwacht ook ná de coronacrisis vaker thuis te werken en op afstand te vergaderen.
• Er zijn grote verschillen. In de sector Onderwijs & Wetenschap is men ongeveer evenveel gaan thuiswerken, maar zijn de ervaringen en toekomstverwachtingen juist minder positief.
Hoe verdelen partners de zorgtaken?
Het team van socioloog Dr. Mara A. Yerkes van de Universiteit Utrecht onderzocht de invloed van de coronacrisis op de werk- en thuissituatie en hoe de taakverdeling tussen vaders en moeders veranderde (april 2020). De coronacrisis zorgt voor een grote druk op Nederlandse gezinnen met kinderen, waarbij de impact op moeders nog groter is. Toch ziet de studie ook kansen om hardnekkige, ongelijke arbeids- en zorgpatronen tussen vaders en moeders te veranderen. Vaders geven namelijk aan meer zorg- en huishoudelijke taken op zich te nemen. Enkele bevindingen:
• 22 % van de vaders geeft aan meer zorgtaken te zijn gaan doen tijdens de coronacrisis dan voorheen. 17 % van de vaders doet (iets) meer dan voorheen aan huishoudelijke taken. Moeders blijven echter nog altijd meer zorg- en huishoudelijke taken op zich nemen (65 %).
• 57 % van de moeders rapporteert minder vrije tijd te hebben, tegenover 36 % van de vaders.
• Moeders ervaren meer werkdruk (39 %) dan vaders (31 %).
• De helft van de ouders heeft tijdens de crisis vaker onenigheid over de zorg van de kinderen.
• Werk en privéleven is minder in balans dan voor de crisis, met name voor ouders met kinderen op de basisschool.
• Een groot deel van de ouders lijken te kunnen rekenen op begrip van werkgevers voor de bijzondere situatie waarin zij verkeren.
• 22 % van de vaders geeft aan meer zorgtaken te zijn gaan doen tijdens de coronacrisis dan voorheen. 17 % van de vaders doet (iets) meer dan voorheen aan huishoudelijke taken. Moeders blijven echter nog altijd meer zorg- en huishoudelijke taken op zich nemen (65 %).
• 57 % van de moeders rapporteert minder vrije tijd te hebben, tegenover 36 % van de vaders.
• Moeders ervaren meer werkdruk (39 %) dan vaders (31 %).
• De helft van de ouders heeft tijdens de crisis vaker onenigheid over de zorg van de kinderen.
• Werk en privéleven is minder in balans dan voor de crisis, met name voor ouders met kinderen op de basisschool.
• Een groot deel van de ouders lijken te kunnen rekenen op begrip van werkgevers voor de bijzondere situatie waarin zij verkeren.
Effect van COVID-19 op verpleegkundigen en verzorgenden
De beroepsvereniging Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland (V&VN) deed in april een ledenpeiling onder ruim 10.000 verzorgenden, verpleegkundigen en verpleegkundig specialisten. 69% ervaart een zwaardere psychische belasting dan normaal. De belasting is het grootst in verpleeghuizen en op cohort-afdelingen (afdelingen die zijn ingericht voor patiënten met een bewezen infectie van het coronavirus).
De meest voorkomende klachten: vermoeidheid (vooral hoog op IC- en cohort-afdelingen), onzekerheid, stress, machteloosheid, rusteloosheid en slapeloosheid. Ruim 70 procent kon gebruik maken van psychische ondersteuning via de werkgever. In ziekenhuizen is dat het best geregeld, in de wijkverpleging en in de geestelijke gezondheidszorg het minst.
Wat komt er verder uit het onderzoek:
• 36% voelde druk om zonder beschermende middelen zorg te verlenen.
• 30% had corona-gerelateerde klachten en de helft daarvan bleef doorwerken.
• Een minderheid (25%) vond de RIVM-richtlijnen goed toepasbaar in de praktijk.
• Zorgen over de langetermijngevolgen van afschaling van de zorg en de drukte die ontstaat na het opstarten van de reguliere zorg met daarnaast de aanhoudende stroom coronapatiënten.
• Arbeidsvoorwaarden zijn een aandachtspunt (vakantiedagen, overuren en salaris).
De meest voorkomende klachten: vermoeidheid (vooral hoog op IC- en cohort-afdelingen), onzekerheid, stress, machteloosheid, rusteloosheid en slapeloosheid. Ruim 70 procent kon gebruik maken van psychische ondersteuning via de werkgever. In ziekenhuizen is dat het best geregeld, in de wijkverpleging en in de geestelijke gezondheidszorg het minst.
Wat komt er verder uit het onderzoek:
• 36% voelde druk om zonder beschermende middelen zorg te verlenen.
• 30% had corona-gerelateerde klachten en de helft daarvan bleef doorwerken.
• Een minderheid (25%) vond de RIVM-richtlijnen goed toepasbaar in de praktijk.
• Zorgen over de langetermijngevolgen van afschaling van de zorg en de drukte die ontstaat na het opstarten van de reguliere zorg met daarnaast de aanhoudende stroom coronapatiënten.
• Arbeidsvoorwaarden zijn een aandachtspunt (vakantiedagen, overuren en salaris).
Vertaling naar de praktijk
Uit al deze onderzoeken komt naar voren dat de uitkomsten sterk afhankelijk zijn van de specifieke situatie. Of je wel of geen kinderen thuis hebt, je functie, de afdeling waar je werkt, stijl van leidinggeven, niveau van de voorzieningen etc.
In ieder geval is duidelijk dat deze tijd één grote oefening is in veranderen, wendbaarheid, veerkracht en omgaan met onzekerheid. En dat zal voorlopig zo blijven omdat de werk- en leefsituatie de komende tijd zal blijven veranderen. Thuiswerkers gaan weer terug naar kantoor, maar blijven ook deels thuiswerken. Zorgtaken veranderen, kinderen gaan weer naar school en zijn straks weer 6 weken thuis. De druk vanwege COVID-19 zorg neemt af, maar de achterstanden in de reguliere zorg moeten weer ingehaald worden. En ondertussen is er een grote economische teruggang, wat leidt tot zorgen over behoud van werk en (gezins)inkomen.
Hierdoor staan werkplezier en werkgeluk onder grote druk. Een deel van de medewerkers is in staat om zich aan te passen aan de veranderde werkomstandigheden en sommigen ervaren zelfs meer werkplezier. Een ander deel ervaart de nieuwe situatie als dusdanig belastend, dat het tot stressklachten leidt. Naast vaardigheden en competenties van de medewerker zelf, zijn sociale steun van collega’s, leidinggevende en thuis bepalend.
In ieder geval is duidelijk dat deze tijd één grote oefening is in veranderen, wendbaarheid, veerkracht en omgaan met onzekerheid. En dat zal voorlopig zo blijven omdat de werk- en leefsituatie de komende tijd zal blijven veranderen. Thuiswerkers gaan weer terug naar kantoor, maar blijven ook deels thuiswerken. Zorgtaken veranderen, kinderen gaan weer naar school en zijn straks weer 6 weken thuis. De druk vanwege COVID-19 zorg neemt af, maar de achterstanden in de reguliere zorg moeten weer ingehaald worden. En ondertussen is er een grote economische teruggang, wat leidt tot zorgen over behoud van werk en (gezins)inkomen.
Hierdoor staan werkplezier en werkgeluk onder grote druk. Een deel van de medewerkers is in staat om zich aan te passen aan de veranderde werkomstandigheden en sommigen ervaren zelfs meer werkplezier. Een ander deel ervaart de nieuwe situatie als dusdanig belastend, dat het tot stressklachten leidt. Naast vaardigheden en competenties van de medewerker zelf, zijn sociale steun van collega’s, leidinggevende en thuis bepalend.
Tijdig signaleren wat er in jouw organisatie speelt
Op basis van de algemene inzichten die deze onderzoeken opleveren is het niet goed te voorspellen hoe dat in specifieke teams uitpakt. Daarom is het zo belangrijk om binnen je eigen organisatie te vragen hoe het met de medewerkers gaat, of zij zich goed kunnen aanpassen en welke ondersteuning zij daarbij nodig hebben. Korte medewerkerspeilingen (Pulse), PMO’s en MTO’s binnen jouw organisatie of team geven snel inzicht. Als je daarna de resultaten met elkaar bespreekt, kun je als team, afdeling en organisatie gericht verbeteren.
In ons project Werkbeleving in crisistijd hebben we vragensets ontwikkeld specifiek gericht op de effecten van corona.
Ik wil meer informatieIn ons project Werkbeleving in crisistijd hebben we vragensets ontwikkeld specifiek gericht op de effecten van corona.
Lopende onderzoeken
De komende tijd worden nog veel onderzoeksresultaten verwacht. We houden je op de hoogte als deze onderzoeken interessante resultaten opleveren voor de praktijk:
- Internationaal onderzoek naar thuiswerken door hoogleraar Marc van Veldhoven van Tilburg University
- Lector Aleid Brouwer van Rijksuniversiteit Groningen en NHL Stenden Hogeschool onderzoekt een specifieke schoolsituatie waarin studenten en docenten in maart plotseling thuis moesten werken en studeren.
- Inspanningsfysioloog Maria Hopman van Radboudumc onderzoekt het effect van ‘Werk en blijf zoveel mogelijk thuis” op de lichamelijke en geestelijke gezondheid.
- NWO is een speciaal ‘corona-programma' gestart. Van de 33 onderzoeken gaan er vier over arbeid en gezondheid. Hoogleraar Arnold Bakker van Erasmus Universiteit evalueert het effect van een 4-weekse zelf-nudging interventie op beweging, welzijn en werkprestatie. Hoogleraar Eva Demerouti van de Technische Universiteit Eindhoven ontwikkelt een geautomatiseerde online interventie die werknemers helpt om hun eigen welzijn en functioneren te verbeteren.
- Het Nederlands Centrum Jeugdgezondheidszorg en Universiteit van Utrecht onderzoeken het effect van de coronacrisis op de draaglast en draagkracht van ouders.