13 april 2021
Leestijd: 10 minuten
Effect coronacrisis op medewerkers: onderzoeksresultaten deel 3
13 april 2021
Leestijd: 10 minuten
Effect coronacrisis op medewerkers: onderzoeksresultaten deel 3
In dit artikel presenteren we de nieuwste inzichten uit onderzoek over het effect van de coronacrisis op medewerkers. Zijn de fysieke en mentale klachten toegenomen? Welke aanbevelingen zijn er als het gaat om duurzame inzetbaarheid van medewerkers? En blijft het vele thuiswerken na corona ook nog de norm?
Op 11 juni 2020 hebben we de eerste onderzoeken op een rij gezet. Daar lees je o.a. wat de positieve en negatieve aspecten van thuiswerken zijn, welke leiderschapsstijl het meest effectief is bij thuiswerken en wat het effect van COVID-19 is op verpleegkundigen en verzorgenden. Op 27 augustus 2020 volgde deel 2. Hier schreven we over de coronacrisis als motor voor meer autonomie bij medewerkers, in welk opzicht thuiswerken voordelig is voor productiviteit én welzijn, en over de disbalans die ouders ervaren.
Toename ongewenst gedrag in de zorg, afname bij thuiswerkers
De COVID-19 pandemie heeft sinds maart 2020 het werkende leven van heel Nederland sterk veranderd. TNO volgt een groep werknemers in Nederland gedurende de crisis. In juni en november 2020 hebben ruim 25.000 werknemers een uitnodiging gekregen om de NEA-COVID-19-vragenlijst in te vullen.
Eind 2020 gaf een groot deel van de werknemers aan dat het werk veranderd was. Het vele thuiswerken was duidelijk de grootste verandering, maar ook de werknemers die op locatie bleven werken, zagen het werk veranderen.
Thuiswerken
Werknemers die thuiswerkten, zaten vaker meer dan 6 uur achter een beeldscherm, maakten meer herhaalde bewegingen en namen minder regelmatig korte pauzes. Ook was er sprake van meer zittend gedrag in hun vrije tijd. De fysieke klachten en mentale klachten waren substantieel, maar niet hoger dan in 2019. Een gunstige verandering voor thuiswerkers is de afname van ongewenst gedrag. Zowel ongewenst gedrag van externen zoals klanten als ongewenst gedrag van collega’s of leidinggevenden halveerde ten opzichte van eind 2019.
Werken op locatie
Werknemers op locatie worden mogelijk blootgesteld aan COVID-19 besmettelijke personen en materialen en moeten daar beschermingsmiddelen voor dragen. Bovendien hebben zij vaker het gevoel dat hun werk zwaarder is geworden door COVID-19. Toch concludeert TNO dat de arbeidsomstandigheden en het welbevinden van werknemers op locatie gemiddeld genomen niet veel zijn veranderd in 2020.
Alleen in de zorg is een stijging te zien in ongewenst gedrag door externen. En bijna 1 op de 5 werknemers die op locatie werkte, gaf aan dat werken met besmettelijke personen of materiaal een risico is, iets meer dan medio 2020. Dit komt vooral voor in de sectoren zorg, openbaar bestuur en vervoerssector.
Tot slot ziet TNO verschillen in arbeidsomstandigheden tussen sectoren, waarbij bijvoorbeeld het percentage werknemers met werkdruk en burn-out klachten nog altijd onverminderd hoog is in de sectoren zorg en onderwijs.
Eind 2020 gaf een groot deel van de werknemers aan dat het werk veranderd was. Het vele thuiswerken was duidelijk de grootste verandering, maar ook de werknemers die op locatie bleven werken, zagen het werk veranderen.
Thuiswerken
Werknemers die thuiswerkten, zaten vaker meer dan 6 uur achter een beeldscherm, maakten meer herhaalde bewegingen en namen minder regelmatig korte pauzes. Ook was er sprake van meer zittend gedrag in hun vrije tijd. De fysieke klachten en mentale klachten waren substantieel, maar niet hoger dan in 2019. Een gunstige verandering voor thuiswerkers is de afname van ongewenst gedrag. Zowel ongewenst gedrag van externen zoals klanten als ongewenst gedrag van collega’s of leidinggevenden halveerde ten opzichte van eind 2019.
Werken op locatie
Werknemers op locatie worden mogelijk blootgesteld aan COVID-19 besmettelijke personen en materialen en moeten daar beschermingsmiddelen voor dragen. Bovendien hebben zij vaker het gevoel dat hun werk zwaarder is geworden door COVID-19. Toch concludeert TNO dat de arbeidsomstandigheden en het welbevinden van werknemers op locatie gemiddeld genomen niet veel zijn veranderd in 2020.
Alleen in de zorg is een stijging te zien in ongewenst gedrag door externen. En bijna 1 op de 5 werknemers die op locatie werkte, gaf aan dat werken met besmettelijke personen of materiaal een risico is, iets meer dan medio 2020. Dit komt vooral voor in de sectoren zorg, openbaar bestuur en vervoerssector.
Tot slot ziet TNO verschillen in arbeidsomstandigheden tussen sectoren, waarbij bijvoorbeeld het percentage werknemers met werkdruk en burn-out klachten nog altijd onverminderd hoog is in de sectoren zorg en onderwijs.
Na corona twee keer zoveel thuiswerken
Het CPB heeft een rapport uitgebracht over thuiswerken vóór, tijdens en na de coronacrisis. Het onderzoek is gebaseerd op een enquête uit december 2020 onder bijna 3.000 deelnemers van het LISS-panel van CenterData.
De werknemers uit het panel verwachten na de coronacrisis gemiddeld 8 uur per week thuis te werken. Dat is een verdubbeling ten opzichte van het aantal thuiswerkuren vóór de coronacrisis. Er is geen verschil tussen mannen en vrouwen.
Kijken we naar sectoren dan zijn financiële en zakelijke dienstverlening en overheid koplopers. Werknemers binnen de financiële en zakelijke dienstverlening werkten voor corona 18% van hun tijd thuis en zij verwachten na corona 41% van hun tijd thuis te werken. Binnen de overheid werd voor corona 11% van de tijd thuisgewerkt. Hier is de verwachting dat dat na corona stijgt naar 35% van de tijd.
De onderzoekers concluderen dat de werknemers weinig beperkingen verwachten bij het uitbreiden van het aantal uur thuiswerken. Het is dan ook voor veel werkgevers aantrekkelijk als er – binnen grenzen - meer thuis gewerkt wordt. In het vorige artikel schreven we al over een stijging van de productiviteit bij meer thuiswerken. Uiteraard alleen als aan bepaalde randvoorwaarden wordt voldaan, zoals goede IT-voorzieningen en een ergonomische werkplek. Aan de andere kant zijn er ook onderzoeken, die laten zien dat face-to-face-contact op het werk nodig blijft om goed te kunnen werken.
De werknemers uit het panel verwachten na de coronacrisis gemiddeld 8 uur per week thuis te werken. Dat is een verdubbeling ten opzichte van het aantal thuiswerkuren vóór de coronacrisis. Er is geen verschil tussen mannen en vrouwen.
Kijken we naar sectoren dan zijn financiële en zakelijke dienstverlening en overheid koplopers. Werknemers binnen de financiële en zakelijke dienstverlening werkten voor corona 18% van hun tijd thuis en zij verwachten na corona 41% van hun tijd thuis te werken. Binnen de overheid werd voor corona 11% van de tijd thuisgewerkt. Hier is de verwachting dat dat na corona stijgt naar 35% van de tijd.
De onderzoekers concluderen dat de werknemers weinig beperkingen verwachten bij het uitbreiden van het aantal uur thuiswerken. Het is dan ook voor veel werkgevers aantrekkelijk als er – binnen grenzen - meer thuis gewerkt wordt. In het vorige artikel schreven we al over een stijging van de productiviteit bij meer thuiswerken. Uiteraard alleen als aan bepaalde randvoorwaarden wordt voldaan, zoals goede IT-voorzieningen en een ergonomische werkplek. Aan de andere kant zijn er ook onderzoeken, die laten zien dat face-to-face-contact op het werk nodig blijft om goed te kunnen werken.
Aanbevelingen GGZ-professionals voor duurzame inzetbaarheid
In oktober 2020 heeft Trimbos-instituut samen met zorgkoepels en belangenverenigingen dialoogsessies en een consultatiesessie gehouden met verschillende groepen professionals: GGZ-professionals, verpleegkundigen en verzorgenden en sociaal werkenden. De dialoogsessies waren een vervolg op het grootschalige vragenlijstonderzoek dat Trimbos-instituut in de zomer heeft uitgevoerd naar de impact van de coronacrisis onder psychische hulpverleners.
Tijdens de 2e golf daalde steeds meer het besef in dat COVID-19 een marathon is en geen sprint. Er wordt een hogere uitval verwacht door een toename aan druk op de psychische hulpverleners. Deze druk wordt onder andere veroorzaakt door een grotere cliëntenstroom, onzekerheid over de duur van de crisis, mentale vermoeidheid, een gemis aan contacten met collega’s en zorgen over naasten. Het is daarom juist nu zaak om te investeren in duurzame inzetbaarheid.
De zorgprofessionals kwamen tot concrete aanbevelingen voor werkgevers en leidinggevenden om de werkdruk tijdens deze pandemie zoveel mogelijk te verminderen en de belastbaarheid te vergroten. De belangrijkste:
Verminderen (gevolgen) belasting/werkdruk
Vergroten belastbaarheid door stimuleren energiebronnen op het werk en persoonlijke hulpbronnen
Tijdens de 2e golf daalde steeds meer het besef in dat COVID-19 een marathon is en geen sprint. Er wordt een hogere uitval verwacht door een toename aan druk op de psychische hulpverleners. Deze druk wordt onder andere veroorzaakt door een grotere cliëntenstroom, onzekerheid over de duur van de crisis, mentale vermoeidheid, een gemis aan contacten met collega’s en zorgen over naasten. Het is daarom juist nu zaak om te investeren in duurzame inzetbaarheid.
De zorgprofessionals kwamen tot concrete aanbevelingen voor werkgevers en leidinggevenden om de werkdruk tijdens deze pandemie zoveel mogelijk te verminderen en de belastbaarheid te vergroten. De belangrijkste:
Verminderen (gevolgen) belasting/werkdruk
- Duidelijke communicatie en kaders vanuit de organisatie over maatregelen en richtlijnen en handhaving daarvan
- Tijd en aandacht hebben voor de situatie en de gevolgen daarvan
Vergroten belastbaarheid door stimuleren energiebronnen op het werk en persoonlijke hulpbronnen
- Intervisie en intercollegiaal overleg
- Contact leidinggevenden en medewerkers
- Sociale cohesie tussen collega’s
- Aandacht voor positieve zaken in het werk en wat er geleerd en bereikt wordt
- Gezonde leefstijl
- Laagdrempelige interventies voor omgaan met hoge werkdruk en stress
Mentale gezondheid in 2020 vergelijkbaar met 2019
Twee studies laten zien dat de coronacrisis en de lockdowns vooralsnog weinig invloed hebben op de psychische gezondheid van de gemiddelde Nederlander.
De jaarlijkse gezondheidsenquête van het CBS laat zien dat 12 procent van de bevolking psychisch ongezond is in 2020, evenveel als in de vier voorgaande jaren. Alleen in het laatste kwartaal van 2020 steeg het percentage psychisch ongezonde mensen licht, van 12 naar 12,5 procent. Zo’n fluctuatie komt vaker voor en hoeft geen verband te houden met corona.
Ook de resultaten van een wetenschappelijke studie van CentERdata, Tilburg University en Nivel
tonen aan dat de mentale gezondheid van de volwassen Nederlandse bevolking als geheel behoorlijk stabiel is ondanks corona. Zij deden onderzoek onder ca. 4.000 deelnemers van het LISS-panel van CentERData naar angst- en depressieve gevoelens, slaapproblemen en vermoeidheid. De gevonden percentages eind 2020 weken niet af van die van eind 2018 en eind 2019.
De jaarlijkse gezondheidsenquête van het CBS laat zien dat 12 procent van de bevolking psychisch ongezond is in 2020, evenveel als in de vier voorgaande jaren. Alleen in het laatste kwartaal van 2020 steeg het percentage psychisch ongezonde mensen licht, van 12 naar 12,5 procent. Zo’n fluctuatie komt vaker voor en hoeft geen verband te houden met corona.
Ook de resultaten van een wetenschappelijke studie van CentERdata, Tilburg University en Nivel
tonen aan dat de mentale gezondheid van de volwassen Nederlandse bevolking als geheel behoorlijk stabiel is ondanks corona. Zij deden onderzoek onder ca. 4.000 deelnemers van het LISS-panel van CentERData naar angst- en depressieve gevoelens, slaapproblemen en vermoeidheid. De gevonden percentages eind 2020 weken niet af van die van eind 2018 en eind 2019.
Wat betekent dit voor de praktijk?
In de media horen we experts regelmatig waarschuwen voor een epidemie aan depressies en stoornissen, zowel als gevolg van de corona-uitbraak als van de beperkende maatregelen. De beschikbare cijfers van TNO, CBS en CentERdata laten vooralsnog wat anders zien. Daar zijn verschillende verklaringen voor mogelijk. Hieronder noemen we er twee.
Het effect van de pandemie op de mentale gezondheid is voor iedereen verschillend
Waar voor de één het thuiswerken tot minder stress leidt, is het voor de ander een extra belasting.
Bij een Pulse onderzoek onder stafmedewerkers van één van onze klanten werd als voordeel van het thuiswerken genoemd dat men ongestoord aan een beleidsnotitie kon schrijven (= gunstig). Tegelijkertijd bleek dat anderen juist de inspiratie en toevallige ontmoetingen met collega’s erg misten (ongunstig). Bij één van onze klanten in de zorg was het voor een deel van de medewerkers rustiger dan normaal omdat de planbare zorg was afgeschaald, terwijl een ander deel extra hard moest werken en extra risico liep door contact met COVID-patiënten.
Zo kan de mentale gezondheid van individuele medewerkers, specifieke teams of zelfs hele organisaties afgelopen jaar behoorlijk veranderd zijn terwijl het gemiddelde niveau van mentale gezondheid gelijk blijft.
Het effect van de pandemie moet nog komen
Bij alle grote crises zien we verschillende fasen (met dank aan Tilburg University).
Juist in de eerste fase is het ‘samen sterk’ en ‘schouders eronder’. We zagen hoge betrokkenheid van medewerkers. Als de druk eraf is, geven medewerkers toe aan mentale klachten die er latent misschien al waren. Ook de uitgebreide steunmaatregelen hebben bijgedragen. In bijvoorbeeld Groot-Brittanië of de VS zijn de mentale klachten veel meer gestegen. Als de maatregelen afgebouwd worden, kunnen de economische gevolgen voor organisaties en hun medewerkers groot zijn.
Het effect van de pandemie op de mentale gezondheid is voor iedereen verschillend
Waar voor de één het thuiswerken tot minder stress leidt, is het voor de ander een extra belasting.
Bij een Pulse onderzoek onder stafmedewerkers van één van onze klanten werd als voordeel van het thuiswerken genoemd dat men ongestoord aan een beleidsnotitie kon schrijven (= gunstig). Tegelijkertijd bleek dat anderen juist de inspiratie en toevallige ontmoetingen met collega’s erg misten (ongunstig). Bij één van onze klanten in de zorg was het voor een deel van de medewerkers rustiger dan normaal omdat de planbare zorg was afgeschaald, terwijl een ander deel extra hard moest werken en extra risico liep door contact met COVID-patiënten.
Zo kan de mentale gezondheid van individuele medewerkers, specifieke teams of zelfs hele organisaties afgelopen jaar behoorlijk veranderd zijn terwijl het gemiddelde niveau van mentale gezondheid gelijk blijft.
Het effect van de pandemie moet nog komen
Bij alle grote crises zien we verschillende fasen (met dank aan Tilburg University).
- de ‘immediate respons’-fase: dit is de fase meteen na het begin van de pandemie. Mensen gaan elkaar helpen om het leed te verzachten, er is begrip en solidariteit.
- de ‘relief’-fase: in deze fase bevinden we ons al geruime tijd. De energie neemt af, de langdurige impact eist zijn tol, voor de een meer als voor de ander. De eensgezindheid die in de eerste fase volop aanwezig was, valt uiteen.
- de ‘recovery’-fase: in deze fase van herstel en heropbouw is de crisis achter de rug. Er moeten moeilijke keuzes gemaakt worden die voor de ene groep positief uitpakken en voor een andere groep negatief. Deze fase duurt jaren.
Juist in de eerste fase is het ‘samen sterk’ en ‘schouders eronder’. We zagen hoge betrokkenheid van medewerkers. Als de druk eraf is, geven medewerkers toe aan mentale klachten die er latent misschien al waren. Ook de uitgebreide steunmaatregelen hebben bijgedragen. In bijvoorbeeld Groot-Brittanië of de VS zijn de mentale klachten veel meer gestegen. Als de maatregelen afgebouwd worden, kunnen de economische gevolgen voor organisaties en hun medewerkers groot zijn.
Tijdig signaleren wat er in jouw eigen organisatie speelt
Het is dus zaak voor organisaties om vinger aan de pols te houden. Om het effect van veranderingen in het werk op het welzijn van de medewerker in kaart te brengen, zowel in positieve als negatieve zin. Maar ook om te monitoren of er bijvoorbeeld nieuwe risicogroepen ontstaan door privéomstandigheden. Dat kan bijvoorbeeld met de Mentale Fittest of een PMO.
Daarmee leveren we betrouwbare informatie voor preventieve maatregelen om psychische problematiek in jouw teams te voorkomen. Of om het thuiswerken plezieriger en productiever te maken, of juist om praktische maatregelen te nemen om weer terug naar kantoor te komen. Want elke persoon elk team en elke organisatie is uniek.
Ik wil meer informatieDaarmee leveren we betrouwbare informatie voor preventieve maatregelen om psychische problematiek in jouw teams te voorkomen. Of om het thuiswerken plezieriger en productiever te maken, of juist om praktische maatregelen te nemen om weer terug naar kantoor te komen. Want elke persoon elk team en elke organisatie is uniek.
Blijf op de hoogte!
De Corona-gerelateerde onderzoeken blijven voorlopig nog doorgaan. Zo lazen we, vlak voor het verschijnen van dit artikel, op LinkedIn twee nieuwe onderzoeken van Tilburg University. Master student Lisa Vos concludeert in Psychiatry Research dat optimisme, mindfulness en veerkracht beschermen tegen mentale gezondheidsklachten door COVID-19-angst. En onder begeleiding van prof. dr. Marc van Veldhoven loopt een grootschalig onderzoek onder managers. Als je mee wil doen, neem dan contact op met onderzoeker Marco van Gelder.
Via onze nieuwsbrief en LinkedIn houden we je op de hoogte als nieuwe onderzoeken interessante resultaten opleveren voor de praktijk.
Aanmelden nieuwsbriefVia onze nieuwsbrief en LinkedIn houden we je op de hoogte als nieuwe onderzoeken interessante resultaten opleveren voor de praktijk.